ÇED Süreci – İdari Yaptırım İle Karşılaşmamak İçin Neler Yapılmalı?

ÇED Süreci Nedir?

ÇED süreci, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin Ek-1 ve Ek-2 listelerinde belirtilen yatırımların, çevresel etkilerinin değerlendirildiği, olumsuz etkilere karşı alınabilecek önlemlerin belirlendiği, yatırımın kapasitesi, teknolojisi, yeri ve kendine özgü girdilerinin alternatiflerinin belirlendiği ve sonucunda bir karara bağlandığı bir dizi işlemlerin bütünüdür.

Bu işlemler içerisinde, planlanan yatırım ile ilişkili olarak bir komisyonun belirlenmesi, komisyon üyelerine yatırımın ve yatırımdan kaynaklı etkilerin aktarılması, yatırımın gerçekleştirileceği alanda ve yakın çevresinde yerinde inceleme ve etüt çalışmalarının yapılması, yöre halkı ile koordinasyon sağlanarak bölgeyi daha yakından tanıyan yöre halkının görüş ve önerilerinin alınması, belirlenen olumsuz etkilerin; ölçüm, analiz, modelleme ve haritalandırma çalışmaları ile desteklenerek boyutlarının belirlenmesi gibi çalışmalar bulunmaktadır.

Bütün bu çalışmaların neticesinde, yatırımın hayata geçirilmesinden sonra oluşabilecek olumsuz çevresel etkilerin, başta ülkemiz mevzuatı ile belirlenen olumsuz etkilere karşı sınır değerlerin sağlandığının tespit edilmesi, yatırım bölgesinin yerel idare ve/veya diğer kamu kurum ve kuruluşları ile başka özel işletmeler tarafından başka bir amaç ile resmi olarak kullanımının planlanmaması durumunda ÇED süreci yatırımın yapılmasında, çevresel etkiler açısından sakınca olmadığına dair karar verilerek süreç sonuçlandırılır.

ÇED Nedir?

ÇED, Çevresel Etki Değerlendirmesi ifadesinin kısa tanımı olmakla birlikte, kullanım anlamı olarak, planlama aşamasında olan bir yatırımın, çevresel etkilerinin değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme, ülkemiz mevzuat hükümlerine göre, blog yazımızın yayımlandığı tarihte geçerli olan, 29.07.2022 tarih ve 31907 sayılı Resmi Gazete’te yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine göre yapılmaktadır. Değerlendirme kapsamında, planlama aşamasında olan yatırımdan kaynaklanacak doğrudan etkiler ile dolaylı etkiler değerlendirilir ve bu etkilerden olumsuz olanları için alınabilecek önlemler belirlenir.

İdari Yaptırım Nedir?

İdari yaptırım, ülkemizde uygulanan mevzuat hükümlerine aykırı hareket edilmesi durumunda uygulanan para cezalarıdır. Bu cezalardan çevresel cezalar, Çevre Kanunu’nun 20. Maddesi’nde belirtilen cezalar olmakla birlikte, her yıl yeniden değerleme oranına göre bedelleri değişmektedir.

ÇED süreçlerinde idari yaptırım hususu, bir kaç temel esasa dayanmaktadır. Bu esaslardan en önemlisi, ÇED kararı olmadan, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine tabi olan bir faaliyete başlamaktadır. Bu aşamada idari yaptırım uygulanması hususu kaçınılmaz olmakla birlikte, 29.07.2022 tarihli ÇED Yönetmeliği’nin Madde 19’unda bu husus açıkça belirtilmiştir. İlgili maddeye göre, “ÇED Olumlu” ya da “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmadan faaliyete başlanamayacağı, faaliyete başlanır ise Çevre Kanunu hükümlerine göre idari yaptırım uygulanacağı ve ilgili kararlar alınana kadar faaliyetin durdurulacağı belirtilmiştir. Eğer idari yaptırım ile karşılaşıldıktan sonra ÇED sürecine esas olumlu bir karar alınmaz ise yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür.

Bu kapsamda herhangi bir idari yaptırım ile karşılaşılmaması için, yatırım planı kesinleştiğinde kesinlikle ÇED sürecine başlanmalı ve ÇED süreci olumlu olarak tamamlanana kadar yatırıma dair fiziki bir aksiyon alınmamalıdır. ÇED süreci devam ederken yatırıma fiziki olarak başlanılması da aynı şekilde idari yaptırımı beraberinde getirecektir.

ÇED süreci tamamlandıktan sonra başlanacak olan fiziki yatırımlarda, yatırımın çevresel etkileri muhakkak göz önünde bulundurulmalı ve ÇED süreci kapsamında yatırıma özgü olarak hazırlanmış olan Proje Tanıtım Dosyası veya ÇED Raporu’nda belirtilen taahhütlere dikkat edilmelidir.

İdari Yaptırım Bedelleri Ne Kadar?

ÇED süreçleri kapsamında belirlenen idari yaptırım bedelleri, yatırımın kendi bedeli ile doğrudan ilişkilidir. Bu bedel yatırımın toplam bedelinin %2’si olarak uygulanmaktadır. Yatırım bedeli, yatırımın yapıldığı tarih çok eski ise güncel inşaat, makine ve ekipman bedelleri ile değerlendirilebilir. Bu bedel, ÇED kararı olmadan faaliyete başlamış olan işletmelere uygulanmaktadır.

ÇED kararı almış olan bir yatırım özelinde, ÇED kararına esas hazırlanan ÇED Raporu / Proje Tanıtım Dosyasında belirtilmiş olan taahhütlere uymayan işletmeler için hem taahhüt ihlali için hem de Çevre Kanunu’nda belirtilen çevrenin kirletilmesi kapsamında idari para cezaları olabilmektedir. Bu husus, ihlal edilen taahhüt özelinde değişmektedir.

Herhangi bir işletmede gerçekleştirilen faaliyet kapsamında, ÇED Raporu / Proje Tanıtım Dosyasında belirtilen taahhütlere uyulmadığının tespiti halinde uygulanacak para cezaları, doğrudan Çevre Kanunu’nun ilgili maddesi uyarınca düzenlenmektedir. İhlal edilen taahhüt, işletmenin çevreyi kasten kirletmesine yol açıyorsa, ayrıca idari yaptırım uygulanmakta ve bu hususta hukuki işlemler de başlatılmaktadır.

İşletmeler, faaliyet türüne göre Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği başta olmak üzere, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yürütücüsü olduğu bir çok mevzuat hükümlerine uymak ile yükümlüdür. Bu yükümlülükler işletmenin çevreyi kirletmesinin önüne geçmek üzere belirlenmiş ve tesis çevresinin kirletici etkenler ile tehlikeli durumların oluşmasını engellemek için yapılması gereken çalışmalardır.

Herhangi bir uygunsuz işlem, ÇED Raporu / Proje Tanıtım Dosyasında belirtilmemiş olsa dahi, diğer mevzuat hükümlerinin uygulanmasına engel değildir.